تعریف ارث :
اموالی که بعد از فوت فرد متوفی به وارثان ایشان تعلق می‌گیرد ارث گفته می‌شود.
که فوت هم شامل فوت حقیقی و هم فوت فرضی می‌باشد و در قانون مدنی در باب دوم کتاب چهارم قوانین ارث را بیان نموده‌است.
برای وراثت وجود شرایطی مانند وقوع فوت، وجود قرابت، شرایط تحقق ارث و عدم موانع ارث لازم می‌باشد.
تا زمانی‌که فوت واقع نشود، سخنی از ارث و وراثت به میان نخواهد آمد.
تاریخ وقوع فوت ازاین جهت که تعیین‌کننده وراث متوفی می‌باشد، دارای اهمیت بسیاری است که در این خصوص نیز قانون مدنی در مواد 873 و 874 به این‌موضوع پرداخته است.
فرض اول : چنانچه وارث و مورث فوت نمایند و تاریخ فوت یکی معلوم و دیگری مجهول باشد.
شخصی که تاریخ فوتش مجهول است از شخصی که تاریخ فوتش معلوم است ارث می‌برد.
فرض دوم: چنانچه وارث و مورث فوت نماید و تاریخ فوت هر دو نامعلوم باشد از یکدیگر ارث نمی‌برند.
فرض سوم: چنانچه تاریخ فوت وارث و مورث نامعلوم باشد و علت فوتشان غرق یا هدم باشد. این افراد از یکدیگر ارث می‌برند.
همچنین تا زمانی‌که حقوق و دیون متعلق به ترکه متوفی ادا نشود، ارث محقق نمی‌شود.
باید بیان داشت که مهریه زوجه ارث نمی‌باشد بلکه بدهی متوفی است و باید قبل‌از تقسیم ارث از اموال متوفی پرداخت گردد.
2-موجبات ارث: دو نوع موجب برای تحقق ارث وجود دارد: نسب و سبب
رابطه نسبی: رابطه‌ای است که مبتنی بر خون می‌باشد.
اما رابطه سببی مبتنی بر عقد نکاح و زوجیت می‌باشد.
3- شرایط و موانع وراثت :
الف) وارث باید حین‌الفوت متوفی زنده باشد.
ب) نسب باید مشروع باشد چراکه فرزند نامشروع دارای ارث نمی‌شود.
ج) قتل عمد مورث توسط وارث از موانع ارث می‌باشد.
د) چنانچه ورثه کافر باشد از مورث مسلمان ارث نخواهد برد .
ه) از دیگر مواردی که موانع ارث می‌باشد لعان بین زن و شوهر می‌باشد.
و) فرزندخواندگی نیز موجب ارث نمی‌باشد.
4- برای تعیین سهم‌الارث هر یک از وراث در قانون مدنی طبقه‌بندی صورت پذیرفته‌است که وراث در سه‌طبقه تعیین شده‌اند که ارث بردن هر طبقه در گرو عدم وراثت طبقه فوقانی می‌باشد.
جدول طبقات ارث
| طبقات ارث | |
| طبقه اول | همسر/پدر/مادر/ فرزندان |
| طبقه دوم | خواهر/ برادر/ اجداد |
| طبقه سوم | عمه/ عمو/ دایی/ خاله |
توضیح طبقه اول و سهم‌الارث هر یک از ایشان:
- پدر و مادر و فرزندان درصورتی‌که ورثه منحصر باشد تمام ترکه به ایشان تعلق خواهد داشت.
- درصورتی‌که فقط مادر و پدر متوفی زنده باشند دو حالت وجود دارد :
1- متوفی دارای خواهر و برادر باشد مادر
و مابقی به پدر می‌رسد.
2- متوفی خواهر و برادر نداشته باشند مادر
و مابقی ارث برای پدر می‌باشد.
- اگر فقط پدر یا مادر و 1 دختر وراث باشند، پدر
و مابقی ارث به دختر می رسد.
- اگر فقط پدر یا مادر به همراه 1 پسر وراث می باشند، پدر
و مابقی ارث به پسر تعلق می گیرد.
1 دختر و 1 پسر وارث باشند: پسر دوبرابر دختر ارث می‌برد.
2 دختر فقط وراث باشند: ارث بین آن دو نصف خواهد شد. - وراث پدر و مادر و 1 دختر باشد: پدر و مادر هر یک
و دختر
را فرض بر می‌برد.
و در صورت اضافه آمدن ماترک فرض هر فرض بر مجموع فرضا تقسیم می‌شود تا سهم هر یک مشخص شود.
- وراث پدر و مادر و 1 پسر باشد: پدر و مادر هر یک
و مابقی تماماً به پسر تعلق خواهد گرفت.
- وراث پدر یا مادر به همراه 1 دختر و 1 پسر باشند: سهم پدر یا مادر
و الباقی ارث بین دختر و پسر به نسبت 1 به 2 تقسیم خواهد شد.
- متوفی دارای پدر یا مادر به‌همراه 2 دختر و بیشتر باشد: سهم پدر و سهم دختران
می‌باشد.
- متوفی دارای پدر یا مادر و 2 پسر باشد: سهم پدر یا مادر
و الباقی میان پسران تقسیم خواهد شد.
- وراث 3دختر و بیشتر یا 3 پسر باشند: ترکه مابین ایشان به مساوی تقسیم خواهد شد.
- در صورت وجود پدر یا مادر و فرزندان بیشتر از 3تا: مادر یا پدر
و مابقی اگر فرزندان هم‌جنس یکدیگر باشند بینشان به مساوی تقسیم می شود و درصورت تفاوت جنسیت مابقی به نسبت پسر 2 برابر دختر تقسیم خواهد شد.
- درصورتی‌که متوفی به‌هنگام مرگ هیچ‌یک از فرزندانش زنده نباشند اما از فرزند فوت‌شده فرزندی باقی باشد که نوه متوفی محسوب می‌شود به قائم‌مقامی از پدر یا مادر ارث خواهد برد.
- شایان‌ذکر است که سهم‌الارث زوج و زوجه با فرض وجود یا عدم فرزند تغییر خواهد کرد چنانچه متوفی زوج و دارای فرزند بوده سهم‌الارث زوجه
و فرزند نداشته باشد
است و اگر متوفی زوجه باشد و دارای فرزند باشد
و در غیر این صورت
سهم‌الارث او خواهد بود.
** درصورتی‌که متوفی دارای چند زوج باشد همان سهم‌الارث که درصورت وجود یا عدم فرزند محاسبه‌شده مابین ایشان تقسیم می‌گردد.
** باید بیان داشت که زوج از اعیان یعنی از اصل املاک ارث نخواهد بود و فقط از قیمت آن اعیان ارث می‌برد.
توضیح طبقه دوم:
شامل جد و جد و برادر و خواهر و اولاد ایشان می‌باشد.
- قبل از مشخص نمودن سهم‌الارث افراد طبقه دوم باید بیان داشت اجداد به دو دسته ابی و امی تقسیم می‌شوند.
- خواهر و برادر به سه دسته ابوینی(پدر ومادری)، ابی(پدری) و امی(مادری) تقسیم می شوند.
- برادر یا خواهر ابوینی مانع ارث بردن برادر یا خواهر ابی می‌شوند.
- چنانچه وراث برادر و خواهر ابوینی یا ابی باشند: ترکه مابین ایشان به نسبت پسر دوبرابر دختر تقسیم می گردد اما اگر وراث خواهر و برادر امی باشند ترکه مابین ایشان به مساوات تقسیم می‌شود.
- چنانچه وراث تعدادی خواهر و برادر ابوینی و تعدادی امی باشد سهم‌الارث امی ها درصورتی که چند نفر باشند
و در غیر این صورت
و الباقی مابین ابوینی ها به نسبت پسر دوبرابر دختر تقسیم خواهد شد.
- درصورتی‌که وراث منحصراً اجداد پدری یا مادری باشند تمامی ترکه را به ارث می‌برند که در اجداد پدری ترکه به نسبت دو به یک بین مذکر و مؤنث تقسیم می‌گردد لکن در اجداد مادری به نسبت مساوی تقسیم می‌شود.
- چنانچه اجداد پدری به‌همراه اجداد مادری وارث باشند اجداد پدری
و اجداد مادری
ارث می‌برند. که در اجداد پدری به نسبت پسر دوبرابر دختر تقسیم می‌شود و در اجداد مادری به نسبت مساوی تقسیم می‌گردد.
- چنانچه اجداد همراه با برادر و خواهر وراث باشند: امی ها همگی
و ابی ها دوسوم از سهم‌الارث ارث می‌برند.
توضیح طبقه سوم ، شامل عمه و عمو و خاله و دایی می‌باشند.
- متوفی دارای یکی از اعمام(عمه یا عمو) یکی از اخوال(خاله یا دایی) باشد تمام ترکه را به ارث می‌برد.
- وراث چند عمو یا عمه ابوینی و ابی و امی باشند: ترکه به مساوات بینشان تقسیم می‌گردد.
- چند عمو و عمه ابوینی یا ابی وراث باشند: ترکه به نسبت پسر دوبرابر دختر تقسیم می‌شود.
- چند عمو و عمه امی وراث باشند: ترکه به مساوات تقسیم خواهد شد.
- چند عمو و عمه ابوینی یا ابی و یک عمو و عمه امی وراث باشند:
از سهم‌الارث متعلق به امی ها و مابقی به نسبت پسر دوبرابر دختر مابین ابوینی ها یا ابی ها تقسیم می‌گردد.
- اخوال وراث باشند: به مساوات مابین ایشان تقسیم می‌گردد.
- چند اخوال ابوینی یا ابی و چند اخوال امی وراث باشند:
سهم امی ها و مابقی به ابوینی ها یا ابی ها می‌رسد.
- چند اخوال ابوینی یا ابی و یک دایی و خاله امی وراث باشند: امی ها
سهم‌الارث را به ارث می برند و مابقی به مساوات مابینشان تقسیم می‌گردد.
| فرض های سهم الارث | |||||
| زوج بدون فرزند | دختران (2دختروبیشتر) | پدر به همراه فرزند | زوجه بدون فرزند | مادر بدون حاجب(اخوه و اولاد) | زوجه با فرزند |
| یک دختر | خواهران ابوینی | مادر به همراه فرزند | |||
| یک خواهرابوینی | زوج با فرزند | کلاله امی متعدد | |||
| یک خواهرابی | خواهران ابی | کلاله امی واحد | |||
نکات مهم در مورد ارثیه:
- در جدول تقسیم ارث مادر همیشه فرض بر می‌باشد. یعنی سهم‌الارثش از قبل مشخص‌شده است و از مازاد ارث سهمی نخواهد داشت. امی ها نیز همیشه فرض بر می‌باشند.
- اولویت در تقسیم ارث با طبقه بالاتر می‌باشد.
- محاسبه ریاضی تقسیم ارث فرآیندی بسیار تخصصی می‌باشد که توصیه می‌گردد در این خصوص حتما با وکلای دادگستری مشورت نمایید.
5- انحصار وراثت:
پس‌از فوت متوفی اولین اقدام در رابطه با امور مالی متوفی درخواست گواهی حصر وراثت از وراث و ذی‌نفعان (به مانند طلبکاران ، وصی و … می‌توانند جهت صدور گواهی حصر وراثت به دادگاه مراجعه نمایند که در حال حاضر و در واقع پس‌از تصویب قانون شوراهای حل اختلاف در صلاحیت شورای حل اختلاف آخرین محل اقامت متوفی می‌باشد.
دو نوع گواهی انحصار وراثت وجود خواهد داشت:
یک :گواهی انحصار وراثت نامحدود وقتی که ارزش دارایی‌های متوفی از پانصد میلیون ریال بیشتر باشد .
دو:گواهی انحصار وراثت محدود زمانی که ارزش دارایی متوفی از پانصد میلیون ریال کمتر باشد .
در گواهی انحصار وراثت نامحدود درخواست صدور گواهی باید یک نوبت در روزنامه‌های کثیرالانتشار یا محلی آگهی شود و ظرف یک ماه نیز فرصت برای اعتراض وجود دارد و در صورت عدم اعتراض گواهی صادر خواهد شد لیکن در گواهی حصر وراثت محدود نیازی به انتشار آگهی نمی‌باشد.
6- مالیات بر ارث:
مبلغی که به وقت انتقال دارایی وراث باید به دولت پرداخت نمایند.
با توجه به قانون مالیات‌های مستقیم مصوب 1395 مالیات بر ارث مطابق طبقات ارث مشخص می‌شود، به این صورت که درجه قرابت وراث و متوفی تعیین‌کننده میزان مالیات است و هرچه وراث متوفی دورتر باشد میزان مالیات پرداختی بیشتر می‌شود .
عایدی حاصل از شغل فرد متوفی معاف از پرداخت مالیات بر ارث می‌باشد.
مدارکی که برای دریافت گواهی مالیات بر ارث لازم است عبارت‌اند از:
- تکمیل فرم گواهی مالیات بر ارث
- اظهارنامه مالیات بر ارث
- تصویر شناسنامه یا کارت ملی متوفی
- تصویر شناسنامه و کارت ملی وراث
- گواهی فوت
- گواهی حصر وراثت
- مستندات مصدق اموال و دیون متوفی
7- تصفیه ترکه:
وراث در ابتدای امر باید دیون متعلق به ترکه را تصفیه نمایند که در ابتدای مقاله حاضر بیان شده‌است.
درخواست تصفیه زمانی به دادگاه ارائه می‌شود که تصفیه ترکه با رضایت وراث همراه نباشد دادگاه پس‌از درخواست، مدیر تصفیه تعیین نموده که مدیر تصفیه اموری چون تحریر ترکه، اداره ترکه، تعیین ذی‌نفعان، پرداخت دیون و انجام وصیت را عهده‌دار می‌شود.
با مشخص شدن سهم وراث و تصفیه ترکه، بحث تقسیم ترکه به میان می آید. که تقسیم ترکه نیز قابل تراضی مابین وراث می‌باشد لکن درصورتی که ورثه ای راضی نباشد یا مابینشان فردی مجنون یا صغیر باشد، تقسیم ترکه نیز توسط دادگاه انجام خواهد شد که این‌موضوع نیز با تقدیم دادخواست قابل پیگیری است.
سوالات متداول در مورد ارث:
- تقسیم ارث پدری بین دختر و پسر به چه صورت می‌باشد؟
با توجه به قانون ارث سهم پسر دو برابر سهم دختر می‌باشد.
- آیا فرزند فوت‌شده بعد از پدر از ارث پدر سهمی خواهد داشت؟
خیر مگر آنکه تاریخ فوت پسر (یا همان فرزند) قبل‌از پدر باشد .
- سهم‌الارث پدر و مادر از حقوق فرزند فوت‌شده چه مقدار می باشد؟
درصورتی که فرزند مجرد باشد سهم‌الارث مادر
و مابقی به پدر می‌رسد. مگر آنکه متوفی دارای خواهر و برادر باشد که سهم مادر به
تقلیل می‌یابد. و الباقی به پدر ارث خواهد رسید اما اگر فرزند فوت‌شده دارای اولاد باشد سهم مادر و پدر هر یک
می‌باشد.
- آیا در صورت فوت مادربزرگ یا پدربزرگ به نوه یتیم ارث می‌رسد؟
درصورتی‌که تاریخ فوت پدر یا مادر نوه یتیم بعد از فوت پدربزرگ یا مادربزرگ نوه یتیم باشد.
- تکلیف سهم‌الارث مادر از فرزند فوت‌شده بعد از فوت خودش چه می شود؟
مابین ورثه مادر به نسبت سهم‌الارثشان تقسیم می‌گردد.
اگر به دنبال یک وکیل و مشاور مجرب در زمینه ی مسائل مربوط به ارث و میراث هستید.
میتوانید همین الان از طریق واتساپ و تلفن و ایمیل با ما در ارتباط باشید.
چون کارشناسان ما همیشه آماده ی پاسخ گویی به سوالات و ابهامات شما هستند.